7- CON NGƯỜI KHÔN NGOAN

Phải

Theo tâm lý tự nhiên, thời kỳ thiếu niên là giai đoạn phát triển tâm trí của con người, do đó, con người bắt đầu đi vào giai

đoạn bên trong thì lý luận, bên ngoài thì lý sự, mà toàn là những lý lẽ chủ quan theo tình cảm của mình mà thôi. Cái gì mình nghĩ ra cũng là đúng, vì chưa có kinh nghiệm bản thân để trắc nghiệm tính cách đúng sai, tốt xấu, lợi hại những ý nghĩ của mình, và vì chưa được học hiểu kỹ lưỡng những nguyên tắc và đường lối nghị luận vững chắc theo khoa học ở học đường.

Để rồi, từ cái tật chủ quan này, con người thiếu niên tự nhiên làm sao tránh được cái tật thứ hai phải có, đó là tật mơ mộng theo những gì chúng nghĩ là đúng, là hay, là lợi, về mình và về cuộc đời. Ngoài tật mơ mộng ra, tính cách chủ quan nơi con người thiếu niên còn làm cho chúng mắc phải hai tật khác nữa, đó là bồng bột và quanh quéo. Bồng bột bởi vì chúng hành động theo những lý luận nông cạn, mà lại cho rằng hay và phải thực hiện ngay. Và, quanh quéo bởi vì chúng sợ bị ngăn cản và chống đối từ chỉ giáo nhân vốn là những người có những phản ứng bất lợi đối với những ý nghĩ nông cạn và ước muốn

không thực tế của chúng theo kinh nghiệm người lớn của họ. Với những khuynh hướng tự nhiên chủ quan, mơ mộng, bồng bột và quanh quéo như thế của con người ở trong thiếu niên này, hơn ai hết và hơn bao giờ hết, chúng cần phải được giáo dục để làm sao biết sống một cách khôn ngoan, một tinh thần làm nên và thể hiện phẩm cách con người của chúng cũng như của mọi người, bằng những đức tính chín chắn và chân thành.

Trước hết, về đức tính chín chắn, so với đức tính thận trọng là đức tính đặc biệt cần thiết cho con người khi còn ở trong thời kỳ thiếu nhi, cả hai có tính cách tương dị, tương đồng và tương trợ nhau. Hai đức tính này tương dị nhau ở đối tượng, trong khi thận trọng chỉ có tác dụng trên những hành động ngoại tại của con người, thì chín chắn lại có tác dụng trên những tác động nội tâm của con người. Chúng tương đồng với nhau ở mục đích, bởi vì cả hai đều nhắm đến việc phòng ngừa những thái qúa và bất chính của con người, như tật háo thắng, ẩu tả và cẩu thả của con người trong thời kỳ thiếu nhi, hay tật chủ quan, mơ mộng và bồng bột của con người trong thời kỳ thiếu niên. Và, chúng tương trợ cho nhau ở mối liên hệ trước sau, nhờ thận trọng giữ con người ở trong một thế quân bình mà chín chắn có đủ điều kiện thuận lợi để làm cho con người càng làm chủ mình hơn, để rồi, nhờ càng làm chủ mình bởi chín chắn, con người càng thận trọng hơn trong hành động và trong cách đối xử với nhau.Thế rồi, nhờ đức tính chín chắn này, con người thiếu niên chẳng những biết khôn ngoan trong những cách suy tư, lại còn biết khôn ngoan trong cả những điều suy tư cũng như chọn lựa những điều suy tư ấy cho hợp với lẽ phải, với đạo làm người. Và, càng nghĩ được và chọn được một cách đúng đắn như thế, khuynh hướng mơ mộng và quanh quéo tự nhiên của con người trong thời kỳ thiếu niên sẽ dần dần được chế ngự bởi đức tính chân thành. Với đức tính chân thành này, con người thiếu niên sẽ sống rất chân thực với mình và thành thực với đời. Chân thực với mình để không còn mơ mộng hão huyền, vớ vẩn theo như những gì không đúng với thực tế do chúng nghĩ ra mà chúng lại tưởng là chân lý không thể sai lầm, thiện ích không thể nào bỏ qua, đến nỗi nếu không chiếm được thật là uổng phí. Nhờ thành thực với mình như vậy, con người thiếu niên sẽ không còn sợ người ta, nhất là sợ chỉ giáo nhân của chúng, những người có thẩm quyền chống đối, cản ngăn và phá hủy những ước mộng hoàn toàn chân thực và thiện hảo tuyệt vời do chúng nghĩ ra nữa. Đó là sự chân thực của con người thiếu nhi từ chính bản thân mình đến sự thành thực với cuộc đời của chúng là như thế. Hơn nữa, cũng nhờ đức tính chân thành (chân thực và thành thực) với mình và với người này, khi bước vào thời kỳ thành niên, con người sẽ dễ dàng thực hiện tinh thần lương thiện, qua việc ăn ở và đối xử một cách công bằng với đời.

Như thế,

Hai đức tính thiết yếu, tức chín chắn và chân thành, cho thời kỳ thiếu niên là giai đoạn chủ quan, mơ mộng, bồng bột và quanh quéo của con người, đã không phản ảnh một tầm mức khôn ngoan hơn nơi con người thiếu niên là gì? Thật vậy, chỉ nhờ có tinh thần khôn ngoan đặc biệt hướng dẫn, con người mới có thể hiểu biết ngoại vật và chính mình một cách sâu xa, phán đoán tính chất và giá trị của tất cả mọi sự bao gồm cả chính bản thân một cách chính xác, và, nhờ đó, chọn lựa những gì cần có cũng như phải làm theo lương tâm và trách nhiệm để hoàn tất chức phận của mình một cách chính đáng. Tuy nhiên, khôn ngoan không phải là một tài năng bẩm sinh nơi con người, như trí khôn và lòng muốn, là những gì tự chúng

sẽ hiện thực theo đà phát triển thể lý của con người, khi gặp hoàn cảnh thích hợp với chúng. Trái lại, tinh thần khôn ngoan tự nhiên chỉ đến với con người bằng đường lối học hành mà thôi, học hành nhờ được chỉ dậy và học hành nhờ kinh nghiệm bản thân.Về đường lối thứ nhất để con người thiếu niên có thể nên khôn ngoan hơn, đó là chịu khó học hành theo những lời chỉ dậy của những người đi trước, nhất là của chỉ giáo nhân là những người có trách nhiệm yêu thương và giáo dục chúng. Tất cả những gì chỉ giáo nhân chỉ dậy cho thụ giáo nhân thiếu niên của họ, không khách quan thì chủ quan, đều tốt lành, không

nhiều thì ít, đều ích lợi và thích hợp với thụ giáo nhân. Bởi vì, trước hết, lý do chỉ giáo nhân chỉ dậy cho thụ giáo nhân là vì yêu thương thụ giáo nhân, nên không thể nào muốn dậy cho thụ giáo nhân những điều xấu xa và bất lợi cho chúng bao giờ. Sau nữa, đối với chính những điều chỉ giáo nhân muốn đem ra chỉ dậy cho thụ giáo nhân, đều là những của cải tinh thần quí báu mà chỉ giáo nhân đã sắm được bằng cả kinh nghiệm mồ hôi máu của đời mình, quí báu và giá trị đến nỗi, chỉ giáo nhân chỉ truyền lại cho những người yêu quí nhất của mình là con cháu máu mủ ruột thịt mà thôi. Nhờ những chỉ dậy khôn ngoan theo kinh nghiệm của chỉ giáo nhân như thế, phần thụ giáo nhân, nếu có được hay tập được đức tính dễ dậy ngay từ thời kỳ ấu nhi, chúng sẽ đốt giai đoạn trong việc trở thành những con người khôn ngoan như người lớn, qua việc làm theo những điều chỉ dậy của người lớn, thế thôi. Với những kinh nghiệm của người lớn mà chúng đã coi như và nhận như của mình đó, ít nhất, chúng sẽ dễ dàng tránh khỏi những cạm bẫy nguy hại trên đường đời, mà, chưa có dịp trải qua chúng sẽ không thể nào biết được. Nhờ thế, phần nào hay tất cả, khi thực sự chạm trán với những thực tại như trường hợp từng trải của chỉ giáo nhân đã truyền lại cho mình, chúng có thể tự mình vượt thoát được những hoạn nạn bất hạnh hay vấp phạm phũ phàng đã được chính chỉ giáo nhân đã bảo trước ấy.Thế nhưng,Bởi vì tâm trạng khác nhau giữa hai thế hệ, nhất là vì tâm tính từ hai thời kỳ ấu nhi và thiếu nhi chưa được thuần thục, dù ở một mức độ tối thiểu nhất, con người thiếu niên không mấy khi am hợp với người lớn nói chung, chỉ giáo nhân của chúng nói riêng, kể cả những người mà chúng cảm nhận được tình thương của họ đối với chúng. Thậm chí, nhiều khi chúng còn tin vào chúng bạn, vào bản thân là những gì thích hợp với chúng nhất, hơn vào cha mẹ, thầy giáo hay anh chị của chúng, đến nỗi, chúng có thể cho những gì chỉ giáo nhân dậy bảo chúng là không thực tế, khó tin, thần thoại, hoang đường, lạc hậu, lỗi thời v.v.

Thế nên,

Hình như, đã ở vào giai đoạn phát triển tâm trí, con người thiếu niên, dù nam hay nữ, không nhiều thì ít, chỉ có thể trở nên khôn ngoan hơn bằng chính kinh nghiệm bản thân của mình, hơn là bằng giáo huấn đầy kinh nghiệm của những người có trách nhiệm vì yêu thương chỉ bảo cho chúng. Mà thật, theo kinh nghiệm chung chung cũng như của mỗi cá nhân đã hơn một lần trải qua thời kỳ thiếu niên này, chỉ sau khi con người đang trong tuổi dậy thì thực sự trực tiếp đụng chạm với đời, chúng

mới hiểu thế nào là thực tế, một thực tế không phải là và không như là những gì chúng mơ mộng, tưởng thật và tưởng bở. Thế rồi, tất nhiên, sau đó và nhờ đó, không cần phải dài dòng văn tự, phải khuyên lơn năn nỉ, chúng cũng tự động nhận ra

sự thật, mặc dù, nhiều khi chúng đã phải trả bằng một gía qúa mắc cho những kinh nghiệm vô giá để đời của chúng. Những kinh nghiệm vô gía để đời của con người trải qua thời kỳ thiếu niên phải trả giá cho cái tính bồng bột nông nổi đầy chủquan, mơ mộng lại quanh quéo đến ngông cuồng và ngang tàng của con người thiếu niên, đó là, về mặt tiêu cực, chúng dần dần thoát khỏi những ảo tưởng về bản thân, ảo ảnh về sự vật, và ảo vọng về sự việc của mình hay có liên quan đến mình; về mặt tích cực, chúng sẽ có một nhận định chính đáng và xác thực hơn về con người cũng như về cuộc đời, nhất là, có một tâm tình thông cảm hơn đối với người khác trong việc chia sẻ kinh nghiệm của mình cho họ và lắng nghe kinh nghiệm của họ

cho mình.

Đạt tới mức độ khôn ngoan để có thể thông cảm được với đời như thế, con người bắt đầu có khả năng và tư cách sống tinh thần lương thiện của thời kỳ thành niên. Nghĩa là, nếu biết lợi dụng hoàn cảnh thuận lợi của mình, con người thiếu niên sẽ đạt được tinh thần khôn ngoan cần có, thường vào khúc kết của giai đoạn phát triển tâm trí.Về phía chỉ giáo nhân, đối với con em thiếu niên đang sống trong tâm trạng chủ quan, bồng bột, mơ mộng và quanh quéo lại đầy cố chấp này, họ không nên và không thể giáo dục chúng bằng một tinh thần nghiêm thẳng như khi chúng còn ở trong thời kỳ ấu nhi hay thiếu nhi nữa, mà bằng một tinh thần cởi mở hơn khi chúng bắt đầu bước vào hai thời kỳ phát triển tâm trí của một thiếu niên và phát triển lương tri của một con người thành niên. Chỉ giáo nhân có cởi mở hơn trong thời kỳ phát triển tâm trí với con em thiếu niên của mình, chúng mới dễ dàng bộc lộ tâm sự của chúng cho mình bằng lời nói, hay chúng mới giữ được tính cách tự nhiên trước mặt mình bằng những hành vi, cử chỉ hoặc thái độ dạn dĩ mà, nếu không, chúng thường có khuynh hướng muốn giấu giếm đi vì sợ bị chống đối và lén lút thực hiện một cách quanh quéo vì sợ bị ngăn cản.Chỉ giáo nhân có thể thực thi tinh thần cởi mở này bằng cách, tự động đến với con em của mình trước chứ không bắt chúng nó phải đến với mình. Khi xích lại gần chúng nó như thế, chỉ giáo nhân tỏ ra săn đón, hỏi thăm và tỏ ra thông cảm cũng như nâng đỡ chúng bao nhiêu có thể và trong những gì có thể. Để rồi, nhờ tính cách cởi mở, không xa cách của mình như thế, chỉ giáo nhân biết rõ những biến

chuyển của con em thiếu niên của mình hơn, nhất là, biết được những chủ quan và mơ mộng của chúng về cuộc đời, để có thể giúp chúng biết nhận định một cách khách quan và thực tế hơn. Một khi chúng đã biết nhận định một cách khách quan và thực tế hơn, chúng cũng sẽ tự động bớt đi dần dần cái tính nông nổi, bồng bột của chúng bằng những hành động và phản

ứng chín chắn như người lớn hơn.

Tuy nhiên,

Để chúng không cảm thấy chúng bị mắc lừa, bị vào bẫy, bị tò mò theo dõi, đến nỗi, chúng cảm thấy lo âu, hồi hộp, ngờ vực và cuối

cùng bỏ chạy mất luôn, và rồi sẽ không bao giờ trở về với ánh mắt và vòng tay yêu thương của chỉ giáo nhân nữa, chỉ giáo nhân phải hết sức khéo léo, tế nhị và cẩn trọng khi được chúng cởi mở con người của chúng ra cho, để họ có thể tự nhiên và đàng hoàng tiến sâu vào vùng tâm tư cấm địa của chúng, nơi mà chỉ có bạn bè tâm giao của chúng mới được thường xuyên lui tới. Khi đã lọt được vào trong lâu đài tâm tư của chúng, chỉ giáo nhân nên ngắm ngía chung quanh bằng thái độ nhẫn nại lắng nghe chúng, hơn là, động một tí, vừa thấy trái tai gai mắt của mình, nhiều khi chỉ theo chủ quan của mình mà thôi, đã phê bình, chỉ trích, quát mắng chúng. Và, cũng chỉ sau khi nghe từng tâm tư của chúng một cách trọn vẹn, chỉ giáo nhân mới có thể hiểu chúng một cách chính xác, trước khi ra tay giúp chúng, nếu thấy cần sửa sai hay bổ khuyết, bằng một

cách nào cho hợp lý, hợp tình và hợp cảnh.Nên nhớ, khi bắt đầu ra tay giúp chúng, chỉ giáo nhân nên đứng về phía chúng mà nghĩ tưởng và lấy chúng là đích điểm để mà nhắm tới, chứ đừng giải quyết hay thông cảm một cách chủ quan theo ý mình và cho chính mình. Muốn thế, hãy đặt ra những câu hỏi, như tại sao?, để làm gì?, phải làm sao? v.v., tùy theo từng

tâm trạng của chúng, bởi vì, khi trình bày và tâm sự với chỉ giáo nhân, thụ giáo nhân thường có khuynh hướng đề cập đến

chính diện của vấn đề hơn là đào sâu vào vấn đề, (bởi thế, chúng mới nông nỗi). Nhờ những câu hỏi được chỉ giáo nhân đặt ra đó, thụ giáo nhân sẽ có dịp nhìn kỹ và phản tỉnh về con người tâm linh của chúng hơn. Và, với những lý lẽ rất thực

tế, (xin nhớ, không phải là lý lẽ của riêng chỉ giáo nhân), rất xác đáng mà chúng không thể nào chối cãi, được chứng minh bằng những trường hợp điển hình có thật trong lịch sử hoặc trong đời sống chúng có dịp học qua hay biết được, để so sánh và áp dụng vào tâm tư của chúng, tự chúng, chúng sẽ nhận định được đâu là phải, đâu là trái, đâu là tốt, đâu là xấu, đâu là lợi, đâu là hại, đối với những gì chúng đang nghĩ và ôm ấp trong lòng, trong trí của chúng.Khi phân tách những tâm tư của con em thiếu niên của mình, chỉ giáo nhân nên nêu lên những ưu điểm của những tâm tư đó đã, trước khi đề cập đến những khuyết điểm của chúng và những vấn nạn cùng khó khăn trong việc thực hiện hay thực hành.

Khi thấy con em thiếu niên của mình có những tâm tư, những ước vọng thật sự tốt đẹp, hay ho, hãy hết sức khuyến khích và nâng đỡ những tâm tư, những ước vọng ấy cho đến cùng. Nếu những tâm tư, những ước vọng của chúng ở mức độ trung dung, vô thưởng vô phạt, không tốt hẳn mà cũng không xấu hẳn, không có lợi mà cũng chẳng có hại, không đúng mà cũng chẳng sai lạc gì, hãy chỉ đường mách nước cho thụ giáo nhân hướng đến những gì tích cực hơn; nếu thấy chúng có vẻ khăng khăng muốn tiến tới với những gì chúng đã nghĩ, đã muốn, đừng trực tiếp ra mặt cản trở chúng, hãy ầm thầm theo dõi để đề phòng những bất trắc có thể xẩy ra cho chúng, hay cũng có thể xin chúng, trong khi thực hiện tâm tư của chúng, hãy giữ một số điều nào đó để tự phòng thân v.v.

Còn đối với những tâm tư thật sự và hoàn toàn có tính cách tiêu cực hay huyền ảo, không bao giờ có thể xẩy ra hay không thích hợp đối với chúng, thậm chí, chắc chắn sẽ bất lợi cho chúng, nếu chúng nhất định không nghe lời khuyên can hết sức chân thành và thích đáng của mình, chỉ giáo nhân cũng đừng đe dọa chúng, hơn là cố gắng làm một cuộc trao đổi hay mặc cả với chúng, căn cứ vào những gì thích nhất, hợp nhất, cần nhất mà chỉ giáo nhân biết được nơi chúng. Nhiều khi, vì thấy được lòng của chỉ giáo nhân qúa tốt đối với mình, chẳng những không ngăn cản như chúng vốn lo sợ, trái lại, còn được các ngài chăm sóc và chú ý cho như thế, nhất là, vì thấy được lợi lộc trước mắt, chúng sẽ thay đổi ý định của chúng, không hoàn toàn thì cũng một phần nào, ít nhất cũng giảm bớt cơn sốt chủ quan của chúng. Để rồi, nếu có lầm đường lỡ bước,

cũng là một cái lợi cho chúng, ở tại, chúng sẽ nhận ra lỗi lầm đã được chỉ giáo nhân bảo trước mà tin cẩn vào chỉ giáo nhân hơn, và, nhất là, chúng sẽ không e ngại tìm về với người mà chúng biết chắc rằng không bao giờ bỏ rơi hay từ khước chúng.

Sau khi con người thiếu niên đã được chỉ giáo nhân khéo léo dậy khôn và có dịp được học khôn nhờ tinh thần cởi mở của chỉ giáo nhân như thế, không sớm thì muộn, không nhiều thì ít, chúng sẽ trở thành một con người khôn ngoan, để có thể tiến vào giai đoạn phát triển cuối cùng của cuộc đời làm người là thời kỳ thành niên, sống một cách lương thiện.